Qədim insanların sevimli idman növü: Orta Asiyalılar 3000 il əvvəl at belində top oynayırdılar

Arxeoloqlar Çinin şimal-qərbində 2900-3200 il yaşı olan üç dəri top tapıblar. Ehtimal ki, onlar at sürərkən oynanılıb, lakin bunun üçün birbaşa sübut yoxdur.

Top oyunları günümüzün ən populyar və maraqlı oyunlarından biridir. Hesab olunurdu ki, Avropada top oynayan ən erkən insanlar Yunanıstandadır, lakin bu əsər Mərkəzi Asiyada 3000 il əvvəl meydana gəldiyini göstərir.

Bu gün top oyunları dünyada ən məşhur istirahət fəaliyyətlərindən biri, kütləvi əyləncənin və böyük biznesin mühüm formasıdır. Bəs top oyunlarını kim icad edib, harada və nə vaxt? Bu gün məlum olan ən qədim toplar Misirdə təxminən 4500 il əvvəl kətandan hazırlanmışdır. Mərkəzi Amerikada top ən azı 3700 ildir oynanılır, bunu daşdan hazırlanmış bu növ istirahət üçün xüsusi yerlər və top oyunçularının təsvirləri sübut edir. İndiyə qədər hesab olunurdu ki, Avropa və Asiyada bu cür oyunları çox gec, təxminən 2500 il əvvəl Yunanıstanda və təxminən 300 il sonra Çində oynamağa başladılar.

2020-ci ildə Sürix Universitetinin tədqiqatçıları alman və çinli həmkarları ilə birlikdə Çinin şimal-qərbindəki Turpan yaxınlığındakı Yanghai Köhnə Qəbiristanlığında məzarlarda tapılan üç dəri topa daha yaxından nəzər saldılar. Diametri 7,4 ilə 9,2 sm arasında olan topların 2900-dən 3200-ə qədər yaşı var. Bu, Avrasiyadakı ilk top oyunlarının əvvəlki sübutlarından təxminən 600 il əvvəldir.

Yunanıstandan gələn ilk illüstrasiyalar qaçan top oyunçularını, Çindən alınan şəkillər isə atlıların çubuqlarla oynamaq üçün istifadə etdiyini göstərir. Eyni əyri çubuqlar Yanxayda da tapılıb, lakin alimlər bu tapıntılarla toplar arasında birbaşa əlaqə tapmayıblar. Bu çubuqlar da sonrakı dövrə aiddir.

Atlı qəbirlərindən birində o dövrdə rayonda hazırlanmış kaman və şalvar qalıqları aşkar edilmişdir. Onlar dünyanın ən qədimlərindəndir. Hər ikisi Şərqi Mərkəzi Asiya sakinlərinin hərəkətliliyinin artması ilə müşayiət olunan yeni at sürmə, at müharibəsi və əsaslı sosial dəyişikliklərin əlamətləridir.

Tədqiqat göstərir ki, top oyunları əvvəldən fiziki məşqlərin və hərbi təlimlərin bir hissəsidir. Bundan əlavə, bu gün olduğu kimi, idman da cəmiyyətdə mərkəzi rol oynayır və geniş yayılmış asudə vaxtdır. Araşdırmanın nəticələri bir daha vurğulayır ki, Mərkəzi Asiya regionu bir neçə minilliklər əvvəl Avrasiyada innovasiyaların “generatorlarından” biri olub.