ASİF RÜSTƏMLİ: 

REPRESSİYA

Siyasi repressiyanın zaman rəmzi - 37, məkan simvolu isə Ağ dəniz, Solovki - Buzlu cəhənnəmdir. Gerçəklik isə bu rəmzlərin hüdudlarından daha böyük, təsəvvürdə yuvalanan ağrı və iztirablarından daha dəhşətlidir.

Repressiya qurbanlarından Əli Yusif haqqında çəkilən filmdə söz demək üçün dəvət aldım. Çəkiliş məkanı olaraq Siyasi Repressiyalar Muzeyi seçilmişdi. Sovet rejiminin insanlıq əleyhinə qanlı və qəddar sifətini, üfunət qoxulu iç üzünü çox təbii və inandırıcı əks etdirən Muzey bir neçə il əvvəl Dövlət Sərhəd Xidmətinin (sabiq NKVD) dənizkənarı binasında açılsa da, etiraf edim ki, zirzəmidə yerləşən bu qeyri-adi tarixi guşəyə ilk dəfə idi ki, daxil olurdum. Bir anlıq özümü 37-də hiss etdim. Girişdə hərbi mundirli NKVD əməkdaşı gətirilən “məhbus”u qeydə alırdı. Yarımqaranlıq sükutun dərinliyindən zəncir cingiltisi, inilti, sızıltı, hayqırtı, güllə səsləri eşidilirdi. Elə bil bura “Buzlu cəhənnəm”in, “Solovki”nin giriş qapısıdır. Qatı qaranlıqdan siyrilib qarşımda qəfil peyda olan, ilk dəfə gördüyüm qarayanız bir şəxs təbəssümlə “Xoş gəldiniz, Asif müəllim” – deyərək məni qarşıladı. Bir anlıq “ev sahibi”nin 37-dən gəldiyini zənn etdim. Elə bil bu an ağır zəncirli, dəmir qapılı, gün işığına həsrət qalan soyuq kameralar açılıb “istintaq” başlayacaqdı. Axı mən hansı günahın sahibiyəm? Yeganə suçum odur ki, repressiya qurbanlarından bir neçəsi haqqında yazı yazmışam. Yazıya, sözə görə də adamı “həbs” edərlər? Həyəcanın artmaqda olduğu bir məqamda qarayanız şəxs özünü təqdim etdi: - Filmin ssenari müəllifi Mahir Qəribli.

Doğrusu çəkiliş meydanında dekorasiyalardan istifadə edilməmişdi. Bura böyük ədiblərin, söz ustalarının, təfəkkür sahiblərinin məhşərə çəkildiyi yer idi. Kameraların birində gənc NKVD-çi əlini belinə qoyub Şərqin böyük mütəfəkkiri Hüseyn Cavidi sorğu-suala çəkirdi... Digər bir kamerada birinci zabitin həmkarı poeziyamızın dupduru Xızı bulağı kimi çağlayan, “Bu yerlə çarpışan, göylə əlləşən”, dostdan, aşinadan ayrılmaq istəməyən gənc Mikayıl Müşfiqə silahını tuşlamışdır...

Ssenari müəllifi fikrə daldığımı görüb, Müşfiqin ayaqları altına işarə edərək dedi: Asif müəllim, bu güllələnmə kamerasından yarım tondan çox repressiya qurbanlarının qanı çilənmiş torpaq çıxarılıb... torpaqda torpaq dəfn edilib...

Bakı, 15.05.2023