XEYRANSA İSMAYIL:

SSRİ-də vəhşilik yoxsa dönüş nöqtəsi

Bəşəriyyətdəki qarşısıalınmaz heyrət və kəşf hissi onu eşidənlərin qanını donduran bir çox təcrübələrə səbəb olmuşdur. Bəzi alimlərin fikrincə, bu təcrübələrdən bəziləri bu gün tibb dünyasının inkişafında mühüm rol oynayıb. 1930-cu illərdə Sovet İttifaqında (SSRİ) həyata keçirilən 'Orqanizmin Dirilmə Təcrübələri' də göstərilən nümunələr arasındadır. 1920-ci illərin sonunda elm adamları o gün üçün yeni dövlət kimi tanınan Sovet İttifaqında orqan transplantasiyası ilə bağlı mühüm tədqiqatlar aparırdılar. Sergey Bruxonenkonun rəhbərlik etdiyi tədqiqatlar həmçinin ölü və ya ölməkdə olan orqanizmlərin reanimasiyasına, böyük orqan transplantasiyalarının həyata keçirilməsinə yönəldilib və qan və orqan transplantasiyasında əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edilib. Layihədə iştirak edən insanların çoxu həyata keçirilən işlərə kifayət qədər ümid bəsləyirdi. Çünki hələ başa çatmamış Birinci Dünya Müharibəsində əzalarını itirmiş, ağır xəsarətlər alan minlərlə insanın ümidi ola biləcəklərini düşünürdülər. Moskvada məxfi şəkildə aparılan işin ən mühüm təfərrüatlarından biri də itin başını bədənindən ayıraraq günlərlə yaşatmaq cəhdi olub. Brukhonenkonun rəhbərlik etdiyi bu təməlqoyma tədqiqatı orqan transplantasiyası və toxuma tədqiqatları sahəsində mühüm mərhələ kimi qiymətləndirilmiş və o vaxtdan müasir tədqiqatçılar üçün istinad nöqtəsi kimi istifadə edilmişdir. Bruxonenko və komandası təqvimlərdə 1928-ci ildə göstərildiyi kimi başı kəsilmiş it başı üzərində işləyib və süni dövran aparatından istifadə edərək bədəni olmayan başı təxminən 1 saat canlı saxlaya biliblər. Bu müddət ərzində ayrılmış itin başında nəfəs alma, göz qırpma və xarici stimullara reaksiya kimi həyat əlamətlərinin olduğu aşkar edilmişdir. Bruxonenkonun rəhbərlik etdiyi tədqiqatlar orqan transplantasiyası və toxuma tədqiqatının potensialını indiyə qədər heç vaxt görülməmiş şəkildə nümayiş etdirdi. Araşdırmalarda o dövrdə qeyri-mümkün olduğu düşünülən inkişaflar yaşanmış, lazımi mühit və şərait təmin edildikdə bir heyvanın bədəni olmadan da yaşada biləcəyi sübut edilmişdir. Təməledici təcrübələrdə istifadə edilən “avtoyektor” adlı ürək-ağciyər aparatı, tədqiqatlar bitdikdən sonra Moskva Elm Muzeyində nümayiş etdirildi. Sergey Bruxonenkonun bədəni olmayan itin başını diri saxlamaq təcrübəsi ictimaiyyətə açıqlananda böyük müzakirələrə səbəb oldu. Bir çox insan eksperimentin qeyri-insani təbiətindən dəhşətə gəldi və etik narahatlıqlarını ifadə etdi. Heyvan haqları müdafiəçiləri eksperimentin əxlaqi sərhədi keçdiyini iddia edirdilər və bəziləri hətta Bruxonenkoya qarşı hüquqi tədbir görülməsinə çağırırdılar. Tədqiqatları bəyənməyənlər, təcrübənin real elmi dəyəri olub-olmadığını mübahisə mövzusuna çevirdilər. Bruxonenkoya heç vaxt SSRİ sərhədləri daxilində təcrübələrini təkrarlamağa və ya oxşar tədqiqatlar aparmağa icazə verilmədi.Sovet alimi və ölkəsində açıq ürək əməliyyatını həyata keçirən ilk şəxs Sergey Bruxonenkonun rəhbərliyi ilə aparılan “Orqanizmlərin reanimasiyası təcrübələri” dünyada müxtəlif xəstəliklər və xəstəliklər üçün hazırlanmış müalicə üsulları üçün mühüm dönüş nöqtəsi oldu. Təcrübələr daha təhlükəsiz orqan nəqli üçün yol açdı və hər gün saysız-hesabsız həyatı xilas edən ürək cihazları və ya böyrək dializ cihazları kimi həyati dəstək sistemlərinin ixtirasına əhəmiyyətli töhfə verdi.

Xeyransa İsmayıl